Kurdî û "qeşmerî"

Îro sê roj in ku ez li Amedê me. Li Amedê li gel gelek tiştên din taştêya bi nanê germ, zebeş, penîrê Amedê, û xwendina rojnameya xwerû bi kurdî “Azadiya Welat” kêfeka cûda dide mirov. Ez bi xwe ji Amedê nînim, lê wexta ku ez têm welêt ku ez neyêm Amedê weke ku ez li welatekî din bim.

Min duh pişt taştê dîsa bi kêfxweşî li Amedê Azadîya Welat û rojnemeya Taraf xwend. Lê nivîseke ku di Azadîya Welat de Mizgîn Bîngol li ser sê keçên xort ku weke grûbekê, muzîka xwe bi kurdî çêdikin nivisîbû ez xemgîn kirim û min xwe mecbûr hîs kir ku ez vê nivîsê binivîsim. Ez nivîsên birêz Bîngolê carina dixwînim, ew miroveke ke ku bi rastî bi hemû hestên xwe kurd e, hewl dide ku ji bo kurdî û kurdîtîyê çi ji destê wê tê bike. Lê zimanê rexneyên birêz Bîngol yê di wê nîvîsa ku ez behs dikim de gelek tûj e û tijî biçûkxistina kesayetiya mirovan e. Sê keçên kurd, ku li gor Mizgînê kurdîya wan “ne baş e” bi “qeşmerî” tên îthamkirin. Bi rastî min rexneyên weha ji Mizgînê nedipan. Min rexneyên pirtir avaker dipan. Divê mirov rexneyên xwe bi awayekî bike ku xortên kurd teşwîkî kurdîfêrbûnê bike, ne ku jê dûr bixe.

Divê em kurd êdî baş bizanibin, ku sîyasetmedar, dezgehên kurdan, ronakbîr û hemû takekes bi îstîkrar xwedî li zimanê xwe dernekevin dê kurdîpeyîvîn bi rûmet nebe. Ji ber ku welatê me hîn bindest e, bi awayekî fermî xwendin û nivîsandina zimanê me qedexe ye. Kurdîzanîn di fermîyetê de ne bi rûmet e. Ev hoyên ku îro kurd tê de hesasiyeta parastina kurdî li ba kurdan sar kiriye. Loma her ku diçe, gund jî tê de, di nav kurdan de axaftina kurdî kêm dibe.

Dezgehên kurdan û sîyasetmedarên kurd divê rojek berê defretên ji bo kurdîfêrbûnê, kurdî xwendin û nivîsandinê peyda bikin. Em kurd jî divê li her derê bi kurdî bipeyvin û bi kurdan re bi kurdî bijîn. Ev kar bes bi gotinan çênabe. Ji bo kurdên dervayî welêt li hinek welatên ewropî defretên gelek baş ji bo xwendin û nivîsandina kurdî hene. Divê em kurd vê firsetê baş bi kar bînin. Li welatên ku ev defret tune ne jî divê em bi îmkanên xwe defretên weha peyda bikin.
Çi li welêt çi jî li dervayî welêt, helbet divê em kurd bi zarokên xwe re bi kurî bipeyvin. Sê roj berê, dema ku em ji Swêdê dihatin Amedê, li Balafirgeha Stenbolê em rastî hevalekî xwe yê berê ku li Swêdê dijî hatin. Ji bo kontrolê em ketin dorê, ez nêzikî wî hevalî û malbat wî bûm. Min guhdarî kir ku zarok bi hev re û bi diya xwe re bi tirkî dipêyivin. Zarokekî wan ji bavê xwe bi tirkî tiştek pirsî. Bavê bi kurdî bersîv da. Lê xuyabû ku kurik bi kurdî baş nizanibû û bersîva bavê xwe bi tirkî da. Dibe ke diya wan tirk be, ez nizanim. Lê ku nebe bi rastî jî şerm e ku mirov kurd be, li Swêd di nav îmkanên kurdîhînbûnê de bijî û bi zarokên xwe re bi tirkî bipeyve. Ango li mala xwe bi tirkî bijî. Ku dê tirk be jî divê bav bi zarokên xwe re bi zimanê xwe bipeyve. Ne gelek, lê hinek kurd hene ku dema peyv tê ser welatparêzî û siyasetê dorê nadin kesî, lê bi heval û zarokên xwe re bi tirkî dipeyivin.

Li welêt divê berî her kesî kurdên ronekbîr rojek berê dest pê bikin bi zarokên xwe re bi kurdî bipeyvin. Dewleta tirk li mal peyîvandina zimanê me nikare qedexe bike. Divê ronakbîr, sîyasetmedar û dezgehên kurd rojek berê biryara xwe bidin ka gelo ew dixwazin wek kurd bijîn an na. Bi ya min, bi tirkî sîyasetakirina ji bo kurdan şaş e. Ku kurd di rewşeke wuha de bin, sê keçên kurd yên xort ku bi dengê xwe yê delal reng didin muzîka kurdî bi “qeşmerî”kirinê ve bên îtham kirin bê însafî ye. Mirov dikare rexne lê bigire, lê tu heqê kesî nîne ku sê hunermendin ku bi hunera xwe xizmeta kurdî dikin bi “qeşmerî”kirinê ve îtham bike. Ku her sê keçan bi tirkî hunera xwe bikirana dê baştir bûya? Bawer nakim. Ji xwe yên ku weha dikin bi hezaran in. Pirtirkirina hejmara wan li berjewendiyên kê ye?

Bîngol dibejêke, “bawer nakim ku li tu derê cîhanê hunermendek li welatê xwe bi zimanê xwe strana bistirê, lê bêje ez bi zimanê xwe nizanim.” Ma gelo Bîngol nizane ku di dinyayê de gelên ku di rewşa kurdan de ne nînin. Her weha Mizgîn dibêje, Meral Tekçî strana Sarya dirêj dike her dike. Gelo rojekê xwe ji xwe pirsîye ku ka Sarya ji bo kîjan nirxan şehîd ketîye?” Ma gelo Bîngol nizane ku bi hezaran xortên kurd ku şehîd ketine bi kurdî nedizanîn. Dê Bîngol ji bo wan çi bibêje...

Min jî li wê bernameyê temaşe kir. Sê keçên kurd bi dengê xwe yê bedew bername xemilandin. Yek ji wan baş bi kurdî dipeyîvî, yên din jî xwe îdare dikir. Helbet dil dixwest ku ew herduyên din jî bastir bi kurdî bipeyivîna, lê divê mirov rewşa welatê me û rewşa ku ew tê de dijîn bide ber çav û bipeyve. Ku dê û bavên wan bi wan re bi kurdî nepêyivîne sûcê wan çi ye?. Bi ya min, bi kurdîya xelkê tinazêxwekirin ne karê ronakbîran e. Helwestên weha mirovan ji bo peyivîna kurdî dikin tirsonek.

Keçên ku di koma Aheng de cih digirin muzîka xwe bi kurdî çêdikin û du heb ji wan hewl didin ku bastir kurdî jî fêr bibin. Li gorî psîkolojîya mirovan, ku kesek bi zimanê mirovekî/kê tinazê xwe bike, ew mirov cesaret nake ku carek din bi wî zimanî bipeyve. Ez vê yekê ji serpêhatîyên xwe yên mamostetîyê yên bi salan dizanim. Ew rastî ji bo kurdî jî derbas dibe. Loma, li gor min, awayê ku birêz Bîngol li ser kurdîya van her sê hunermandên kurd yên jin nivîsîye ne di cih de ye. Diviyabû ku Bîngol di dewsa ku bi kurdîya wana tinazê xwe bikira û êrîşê kesayetiya wan bikira, baştir bû ku ew teşwîkî hînbûna kurdî bikirana. Bi kurdîya wan tinazkirin cesareta wan ya kurdîfêrbûnê xirab dike. Tiştekî weha ne feydê dide kurdan ne jî kurdîtîyê. Ez bawer im, ku em li welêt bijîyana, di wateya xwendin û nivîsînê de, dê ne kurdîya min ne jî ya birêz Bîngol wek ya îro bûya.

Ku mirov kesên ku kurdîya wan qels e bi “qeşmerî” îtham bike, kurdên derveyî vê komikê dê pir hindik bimînin! Bi ya min ku mirov mecbûr be hinekan bi qesmerî îtham bike, divê ew ne kurd bin, ên ku zimanê me qedexe kirine bin.

Bi hêvîya ku em kurd bikaribin bi rexneyên erênî hevûdu serwext bikin, da ku em bi zimanê xwe bi hev re bijîn.

Hestên pêrgîhatina şagirdên kevn û du bîranîn

Dibistana me di 12 heziranê qedîya û piştî hefteyekê em ê biçûna Amedê.
Ez û Haydar di 20ê hezarînê de ji Stockholmê ber bi Amedê ve bi rê ketin. Lê divê em li Stanbolê çend saetan li benda balafira Amedê bimina. Loma be çanteyên xwe “çekîn” kirin û em bi metroyê çûn Aksayê. Li wir me heval û dostên xwe dîtin, em biçekî gerîyan û dîsa bi metroyê vegeriyan balafirgeha Stenbolê û saet di 19.15 de em ber bi Amedê firiyan.

Pişt saetek û nîv em li Amedê bûn. Me tiştên xwe girtin û em rabûn ser pê, lê derîyê balafirê girtîbû. Em piçekî li ser pêyan sekînin, dengekî “Haydar Hoca” hat guhê me. Wexta ku min berê xwe ber bi alîyê deng kir zilamekî li derdora 40 salî bi rûyekî ken li Haydar mêze dikir. Ji Haydar pirsî ka gelo Haydar ew nas kir an na, lê wusa xuya bû ew nehat bîra Haydar heta ku navê xwe negot. Dema ku çavên wî li min ketin, silav da min ketin û got, min tu nas kirî. Lê ew qet nehat bira min. Navê xwe got, navê wî jî tiçtek nanî bîra min. Û wê demê şagirdekî ku min di sala 1992ê de, dema ku ez li Enqerê dizivirim Amedê dîtibû, anî bîra min.

Di îlona 1980ê de li Tirkîyê cûnta hat ser hikûm. Gelek kes hatin binçavkirin, îşkence bi wan hat kirin û gelek kes jî hatin windakirin. Min û 10 hevalên din me bi hev re komeleka jinan (DDKAD) ava kiribû û me di nav du salan de gelek çalakî li darxistibûn. Ji bo wê doz li me hatibû vekirin. Piştî demeka gelek bi êş û keder ez di tebaxa 1982an de mecbûr mam ku ji welatê xwe derkevim.Bi şiklekî gelek dijwar û bi zarokên biçûk me sînorê di navbera Tirkiyê û Sûriyê derbaz kir. Pişt demekê em derbazî Swêd bûn û di sala 1986ê de 8 sal cezayê hefsê dan min û hevalên jin yên din.

Ji ber hindê min neh salan nikarîbû ku ez werim welêt. Hetta sala 1990î, dema ku bavê min çû rahma xwedê min nikarîbû ku ez werim veşartina wî. Wexta ku di sala 1992ê de ez bi herdu kurên xwe re hatim welêt, ez li Balafirgeha Stenbolê hatim girtin. Ez çar rojan di nezareta polîs de mam. Piştî çar rojan ez berdam, ji ber ku ji doza ku ceza dabûn min, min berat kiribû. Ez berdam, lê diviyabû belgeya beratê biçûna Enqerê Merkeza Emniyeta Tirkiyê û navê min ji kompitorê bihata derxistin..Piştî heftêkê ku ez li welêt mam, min berê xwe da Enqerê û min ev pirsa hel kir û dîsa ber bi welêt bi otobûsê bi rê ketim. Piştî demekê min dît ku xortekî li derdora 25 salî li min dinehêrî. Berê min got qey ez dikevim şikê, min berê xwe da alîyê din, lê min di bin çavan re carina li wî xortî dinehêrî. Her carê min didît ku wî çavên xwe tût kirine û li min mêze dike. Qeneta ku ew xort dikare polîsê siwîl be di hişên min de peyda bû û ez tirsîyam.

Piştî du saetan min dît ku ew xort hat li ber kursîya min sekîni û pirsî: “ Tu Sabiha Otlu” yî. Min di dilê xwe de got “tiştê ku ez fikirîm û jê ditirsiyam rast e û niha tê serê min. Hebe nebe ev polîs e. “Çi dibe bila bibe, ma ez ê navê xwe jî venaşêrim”, min xwe bi xwe got û bersîva wî da: belê ez “Sabiha Otlu” me. Hin min dipa ku kelepçeyê li destên min bixe, got “ez li Lîseya Ziya Gokalpê şagirdê te bûm. Dibe ku ez neyêm bîra te, lê min mamosta xwe ya hêja ji bîr nekiriye”. Min nefeseke rehet girt û bi wî xortî re ketim sohbeteka demên ku ez li Amedê li Lîseya “Ziya Gêkalpê” mamoste bûm.

Belê, ez piştî 16 salan rastê şagirdekî xwe yê din hatim. Lê rasthatina vê carê bê tirs bû. Her du caran jî şagirdên min nehatin bîra min. Ji ber ku wê demê ew zarok bûn û ew hatibûn guhertin.